ضمانت و برائت خطا و اشتباه طبیب در فقه امامیه

در فقه امامیه، نه تنها بر پزشکان، درمان بیماری هایی که منجر به فوت‏، نقص عضو و یا نقص قوای جسمانیِ بیمار می گردد واجب است، بلکه بر بیماران نیز، رجوع به پزشک واجب می باشد. امّا پزشک علی‏رغم تلاش فراوان و هر قدر ماهر باشد، ممکن است مرتکب خطای پزشکی شود و معالجات وی منجر به ایراد خسارات مالی و جانی بر بیمار گردد. سوال این است؛ پزشک ماهر، در صورتی که در مداوا خطا کند، آیا مسئول اعمال خویش و به تعبیر دیگر، ضامنِ جبران خسارات وارده می‏باشد یا نه؟ فقها در پاسخ به این سوال، در دو وجه، سه رأی متفاوت دادند: وجه اول، قائل به ضمان پزشک خطاکار می باشند: شخصِ پزشک، مطلقاً ضامنِ رد خساراتی است که به سبب خطای وی، وارد شده است. عمل وی مشمول برخی از ادله ی فقهی از جمله : احادیث ضمان طبیب، اطلاق احادیث اجیر، دخول جنایت. علاوه بر این ادلّه، قواعد فقهی مویداتی بر ضمان پزشک می باشد. حتّی برخی از فقها در این مساله ادعای اجماع کرده اند. وجه دوم: در تفصیل اول این وجه؛ طبابت، مطلقاً ضمان آور نیست. قاعده ی احسان و اصل برائت، دلایلی بر برائت ذمه می باشد. همچنین در این دیدگاه، اگرچه پزشک شرعاً موظف به درمان بیمار است، امّا در این راه به حصول نتیجه بهبودی، متعهد نشده است. در تفصیل دوم پزشک ابتدائاً ضامن هرگونه خسارت می باشد امّا در صورت گرفتن برائت از ضمان خلاصی می یابد. به عبارت دیگر برائت وی به مقتضای شرط اخذ برائت می باشد. مبنای برائت در اینجا، روایات ضمان پزشک و قواعد عمومی عسر و حرج می‏باشد، چرا که پزشک در صورت ضمان، حاضر به معالجه نخواهد شد. با بررسی ادله، یافتیم که ادله ی عدم ضمان پزشک در صورت اخذ برائت از قوت بیشتری برخوردار هستند. لذا لازم است پزشکان قبل از درمان، از مریض یا ولی او -و همچنین دامپزشک از صاحب حیوان،- برائت کسب نمایند.